Giải mã phong cách tân cổ điển tại sao lại hot tại Việt Nam

 Khi nhìn vào thị trường Kiến trúc Việt Nam, một điều dễ nhận ra là phong cách Tân cổ điển đã và đang chiếm một phần không nhỏ. Chúng ta có thể thấy những biệt thự theo phong cách phương Tây này được du nhập và làm mưa làm gió vài chục năm trở lại đây. Tưởng chừng, Tân cổ điển sẽ giảm nhiệt dần theo thời gian khi công nghệ xây dựng phát triển, những vật liệu mới được ứng dụng nhiều hơn như kính, thép, bê tông và sự mở mang về kiến trúc đương đại, kiến trúc hiện đại phổ cập công chúng. Tuy nhiên, theo một cách không ai hiểu được, nó lại trở thành kiểu kiến trúc được ưa chuộng khắp ba miền đất nước cho đến tận ngày nay kéo theo nhiều biến tướng dị dạng.

 Sự thật kỳ lạ này làm những người làm nghề và nghiên cứu về kiến trúc quốc tế cũng như kiến trúc bản địa phải giật mình, nhìn nhận lại một cách nghiêm túc và đặt ra một câu hỏi “Tại sao phong cách Tân cổ điển được yêu thích ở Việt Nam đến thế?”. Nói không đâu xa, mỗi một khu dân cư đều có ít nhất vài ba tòa nhà công cộng hay nhà dân được xây theo lối kiến trúc này. Những khu đô thị với tuổi đời chỉ vài năm như The Garden, Royal City cũng được ưu ái chọn Tân cổ điển làm phong cách chính. Người người nhà nhà đua nhau theo Tân cổ điển, phải làm Tân cổ điển, chỉ làm Tân cổ điển mới chất, mới sang. Và rồi, có cung thì ắt có cầu, nhiều đơn vị tư vấn thiết kế chạy theo xu hướng người dân, tiến hành quảng bá mạnh phong cách “Tây hóa” với nhiều mẫu thiết kế đa dạng: đơn giản có, lộng lẫy có, xa hoa có. Càng nhiều phào chỉ, càng nhiều hoa văn, càng nhiều họa tiết, càng nhiều cột kèo, đắp vàng đắp bạc thì càng thể hiện “đẳng cấp”. Biến tướng dị thể nhất mà người ta tự gọi “Tân cổ điển” là những lâu đài đồ sộ mọc lên bất thình lình một góc phố hay trên đường đi thị xã, thị trấn nào đó.

 Để trả lời cho câu hỏi trên, thiết nghĩ nên tìm về nguồn cội để làm rõ khái niệm “Kiến trúc Tân cổ điển”. Và thực chất những thứ mà người ta đang quen gọi là “Tân cổ điển” có thực sự đi theo đúng định nghĩa và nguyên bản hay không? Vì tôi dám quả quyết rằng: phần đông cả khách hàng lẫn người làm nghề đang hiểu sai lệch và ứng dụng không chính xác vẻ đẹp đến từ một thời kì tinh hoa của nhân loại.

Xác định nguồn gốc

 Hãy bắt đầu từ Kiến trúc Cổ điển, vì phải có nền móng thì mới có “Tân” – Cổ điển “kiểu mới” vào nhiều thế kỷ sau. Kiến trúc cổ điển được biết đến là sự bao hàm của hai nền kiến trúc lớn và lâu đời mà chắc hẳn ai học lịch sử cũng đã từng nghe “Kiến trúc Hy Lạp” và “Kiến trúc La mã” cổ đại, đặc biệt phát triển rực rỡ vào thế kỉ thứ 5 trước Công nguyên tại Hy Lạp và thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên tại Rome, cùng chung hình thức sử dụng kết cấu là các thức cột và kiến trúc trán tường – trong tiếng Anh là pediment (phần hồi nhà có các bảng trang trí chạm khắc). Một giai đoạn trước gọi là “Tiền cổ điển” ( bắt đầu ở Hy Lạp  từ 750- 500 năm TCN) đã được lược bỏ vì không có nhiều nét liên quan tới Tân cổ điển sau này.

 Theo trang Britannica, một trong những nguồn Bách khoa toàn thư có danh tiếng và đáng tin cậy nhất về độ lâu năm đã định nghĩa “Kiến trúc Tân cổ điển” hay trong tiếng Anh là “Neoclassical Architecture” ( chữ neo tiếng gốc trong tiếng Hy Lạp cổ νέος – néos nghĩa là mới, hồi sinh, cải biến, tân tiến) như sau : “Là sự hồi sinh của Kiến trúc Cổ điển trong suốt thế kỷ 18 và đầu thế kỉ 19. Nếu trước đó, cả thế giới chứng kiến sự lan tỏa của kiểu kiến trúc Phục Hưng từ thế kỷ 14, bắt nguồn từ vùng Tuscany của Ý với tư tưởng phục dựng lại thời kỳ Hy Lạp cổ đại, thí Kiến trúc Tân cổ điển lại được đặc trưng bởi quy mô, sự đơn giản từ hình khối, nhắc lại chi tiết thức cột, chủ yếu là Doric, sử dụng các cột này để gây ấn tượng và ưu tiên các mảng tường trống. Hương vị mới của sự đơn giản cổ xưa đã đánh bại sự thái quá của phong cách Rococo vốn nặng về trang trí rườm rà.” Trang architecture.com bổ sung thêm “Tỷ lệ, tính đối xứng và mối quan hệ giữa các bộ phận riêng lẻ với tổng thể cũng là đặc trưng cho chủ nghĩa này. Có thể mô tả một tòa nhà theo trường phái Cổ điển là dựa vào tỷ lệ của nó.”

 Chủ nghĩa Tân cổ điển được bắt đầu ở Pháp và nhanh chóng phát triển mạnh mẽ ở Hoa Kỳ và châu Âu với hàng loạt các cung điện, trụ sở, bảo tàng, thư viện, trường học được xây dựng theo phong cách này. Tại Nga, thành phố St. Petersburg đã biến thành bộ sưu tập các tòa nhà Tân cổ điển, không hề kém cạnh các tòa nhà được xây tại Pháp hay Anh. Giải thích cho sự hồi sinh này phải kể đến công cuộc khảo cổ học và khám phá lại kiến trúc cổ được quan tâm nhiều hơn từ đầu thế kỷ 18, một phần được thúc đẩy bởi cuộc khai quật tại Pompeii, Ý và Herculaneum, Hy Lạps.

 Cho tới những năm đầu thế kỷ 20, Tân cổ điển được chuyển sang thêm một giai đoạn mới được gọi là “Hồi sinh cổ điển” – Classical Revival, sử dụng ít các yếu tố cổ điển hơn, bề ngoài ít nghiêm trọng và bỏ bớt những phần nặng trang trí hơn.

Hành trình du nhập vào Việt Nam và lý do được yêu thích

 Trong lịch sử, Việt Nam đã từng là thuộc địa của Pháp trong gần một trăm năm, Kiến trúc Pháp cuối thế kỷ 19 thịnh hành với chủ nghĩa Tân cổ điển cũng bắt đầu từ đây du nhập vào nước ta. Tuy nhiên, để phù hợp với văn hóa, khí hậu và vật liệu xây dựng của người Việt, phong cách này không được giữ nguyên bản mà được điều chỉnh dần, từ đó hình thành nên phong cách kiến trúc Đông dương ( Indochine Architecture) hay Kiến trúc thuộc địa Pháp ( French Colonial) được thể hiện rất rõ trong những công trình công quyền thời Pháp thuộc còn sót lại. Như Phủ Chủ tịch ( trước đây là Phủ Toàn quyền Đông Dương – 1902), nhà Khách chính phủ ( 1919),..xây dựng dựa trên tư tưởng cổ điển thịnh hành lúc bấy giờ. Thời kỳ này, mọi thứ đều được kiểm soát và được thiết kế bởi các kiến trúc sư nên kết quả những công trình được người Pháp xây dựng đều mang giá trị tinh thần và chất “cổ điện” không bị lạm dụng.

 Giai đoạn sau Giải phóng và thống nhất đất nước, một lượng lớn “du học sinh”, “nghiên cứu sinh” có cơ hội được sang Nga, các nước Đông Âu hay Hoa Kỳ rồi trở về xây dựng, theo ý kiến chủ quan thì đây có lẽ là lý do chính mà Tân cổ điển được thịnh hành trở lại sau Đổi mới. Mặc dù vẫn có nhiều công trình theo phong cách Hiện đại nhưng việc Nhà nước khuyến khích xây dựng nhà ở tư nhân mà không có một chỉ dẫn cụ thể hay ban hành quy chuẩn, những mẫu biệt thự được tinh giản hóa dần vẫn mang hơi hướng cổ điển nhưng tiêu chuẩn về tỷ lệ, không gian, vật liệu dường như không còn được như nguyên bản.

 Theo tập khách hàng yêu thích phong cách Tân cổ điển, thì điều đầu tiên chiếm được cảm tình của họ là “vẻ đẹp vượt thời gian”, “sự kết hợp tuyệt vời giữa vẻ đẹp sang trọng, đẳng cấp, sự trang nhã, tinh tế, tỷ lệ cân đối, hài hòa cho không gian sống”. “Những chi tiết trang trí mang tới sự mềm mại cho không gian”. Vẻ đẹp của Tân cổ điển là về tỷ lệ và sự cảm thụ đến từ những chi tiết tinh xảo nhưng hợp lý, vừa đủ. Vượt thời gian bởi vì nó đã là quá khứ nên không thể lỗi mốt hơn được nữa. Thêm một lý do làm nó càng được ưa chuộng là vì lối quảng bá phô trương từ nhà thầu, kiến trúc sư theo trường phái này, rằng “Tân cổ điển là thể hiện cho sự xa hoa, hoành tráng, lộng lẫy và giàu có.”Còn gia chủ, đôi khi không phải vì hiểu biết mà lựa chọn phong cách này, chỉ chọn vì thấy người nọ làm, người kia cũng làm nên bắt chước nhau hay nghe thuyết phục Tân cổ điển mới là đẹp. Điều này cho thấy sự nhận thức về thẩm mỹ, xu hướng kiến trúc vẫn còn hạn chế ở đại bộ phận công chúng. Tôi không phủ nhận nghệ thuật cổ điển có nét cuốn hút riêng, điểm mấu chốt cần giải đáp là thực sự nó có đang được thực hành đúng cách khi áp dụng tại Việt Nam?

Tân cổ điển biến tướng tại Việt Nam

 Ngoài những công trình hiện vẫn đang tồn tại từ thế kỷ 18, 19 tại châu Mỹ, Nga, châu Âu và những công trình trụ sở được xây tại Việt Nam thời kỳ Pháp thuộc được gọi chính xác là Tân cổ điển thì có bao nhiêu công trình ngoài kia được xây lên cả ngoại thất lẫn nội thất giữ được chính xác định nghĩa và tinh thần của phong cách này? Chỉ cần gõ cụm từ “kiến trúc tân cổ điển” “thiết kế tân cổ điển” trên mục tìm kiếm, hàng loạt trang web online hiện ra với lời mời chào thiết kế biệt thự, lâu đài “sang chảnh” nhưng hình ảnh “cổ điển không ra cổ điển”, “Tây không ra Tây” “Ta không ra Ta”, chắp vá cả “mái Thái”, cột đặt không đúng chỗ, phào chỉ bị sử dụng vô lý, ra một kết quả dị hợm. Đáng nói hơn một số thiết kế nội thất không đảm bảo diện tích sử dụng vì quá chú trọng trang trí, không gian ngột ngạt vì chi tiết quá mức và thiếu ánh sáng tự nhiên. Đây thực sự là phần nổi và là vấn đề nhức nhối khi nhắc tới phong cách Tân cổ điển hiện nay.

 Nếu đánh giá trên những gì đang trôi trên thị trường và những hình ảnh mắt thấy, thì có thể mạnh dạn đưa ra nhận xét rằng “Loại hình đang được gọi là Tân cổ điển ngoài kia là những thiết kế chưa tới hoặc quá phô trương. Bắt chước những chi tiết phào chỉ mà không để ý đến tỷ lệ, kích thước nên không làm nổi bật được tính chất thẩm mỹ của loại hình kiến trúc này. Hơn thế nữa, với khí hậu Việt Nam, những công trình như vậy không còn phù hợp. Đặc biệt với những vấn đề bảo dưỡng, sửa chữa cũng như vệ sinh hàng ngày. Ngoài ra còn một yếu tố nữa là vật liệu. Nếu công trình gốc sử dụng đá cẩm thạch, đá trắng làm tăng vẻ sang trọng cho công trình thì việc đắp vữa, đắp thạch cao, thợ tay nghề thấp làm cái chất cổ điển chưa tới thành ra kết quả nửa vời. Hầu hết những thiết kế quảng cáo Tân cổ điển đều mắc một lỗi lớn là bố trí không gian tù túng, thiếu ánh sáng, quá nhiều chi tiết thừa.”

Phong cách này liệu còn hợp lý trong thời hiện đại?

 Thế giới và công nghệ xây dựng đang tiến lên từng ngày, những mẫu nhà đương đại với đủ tiện nghi, thậm chí xu hướng “nhà ở thông minh” sử dụng thiết bị tự động hay quản lý không dây đang rất được ưa chuộng trên thế giới. Người ta bàn luận với nhau về ngôi nhà tràn ngập ánh sáng hay nhà ở hòa với thiên nhiên, rất nhiều phát kiến hay giải pháp kiến trúc mới. Vậy tại sao chúng ta lại xây dựng những công trình mà thế giới không còn xây dựng nữa? Tại sao lại đi lùi với sự phát triển của nhân loại? Không ở đâu trên thế giới xây mới một tòa nhà với kiểu thiết kế từ thế kỉ 18, bởi nó đã “lỗi thời”, cũng không ở đâu trên thế giới xây nhà ở như lâu đài như ở Việt Nam ngoài trung tâm giải trí, mà đó thì không gọi là nhà ở.

 Nhiều người cho rằng kiến trúc hiện đại là nặng nề vì dùng quá nhiều bê tông, hay những tòa nhà kính thép bị chê vì tính mở nên vẫn trung thành với lối kiến trúc cổ, điều này hoàn toàn có thể hiểu được. Yêu thích một phong cách kiến trúc là không sai, ước mơ được sống trong không gian đó cũng không sai, mỗi người có quyền lựa chọn riêng nhưng hãy hiểu đúng. Thực tế, vẫn có rất nhiều công trình theo Tân cổ điển, chủ yếu là nội thất được thiết kế rất chuẩn mực, hoàn thiện đạt chất lượng nhưng không nhiều. Phong cách nào cũng có cái đẹp riêng, chúng ta không đổ lỗi cho nó, cái hay lẫn cái dở tùy vào quan điểm mỗi người nhưng xây dựng đẹp hay không lại tùy thuộc vào người thiết kế, thi công và gu của chủ nhà. Chỉ xin đừng biến thể, xào nấu nó như một trường hợp “biến đổi gen” mà lại nhận là nguyên bản.

 Và cuối cùng, nếu bạn tự nhận mình thích “Tân cổ điển”, hãy tự hỏi bản thân hai điều: 1. Bạn có hiểu về nó hay không? Và 2. Bạn thực sự thích nó hay chỉ là theo xu hướng?

 Ngọc Quỳnh

Nguồn tham khảo:

• https://www.architecture.com/knowledge-and-resources/knowledge-landing-page/classical-classical-revival-neo-classical
• https://www.britannica.com/art/Neoclassical-architecture
• https://www.britannica.com/art/Classical-architecture
• https://www.theartstory.org/movement/neoclassicism/

  

  

  

  

  

  

  

 Tag: lô